Bách bộ có tác dụng gì? Công dụng và liều dùng bách bộ

Trong các bài thuốc dân gian, chắc mọi đã nghe đến cây bách bộ có tác dụng tốt trong điều trị ho, trị giun và kháng khuẩn. Bách bộ là gì, công dụng, cách dùng ra sao, cùng tìm hiểu nhé.

Bạn đang đọc: Bách bộ có tác dụng gì? Công dụng và liều dùng bách bộ

Bách bộ là gì?

Bách bộ là gì?

Bách bộ có tên khoa học là Stemona tuberosa Lour, thuộc họ Stemonaceae, hay còn gọi là dây ba mươi, dây đẹt ác… là một cây thân leo với thân dài khoảng 6–8m hoặc hơn. Rễ củ nhiều, mập, nạc, có hình trụ, mọc thành khóm dày, dài từ 15–30cm. Thân nhẵn, hình trụ, màu lục nhạt, hơi phình.

Lá mọc đối hoặc so le, với 10–12 gân phụ chạy dọc từ cuống lá đến ngọn lá. Cụm hoa mọc ở kẽ lá, cuống dài từ 2–4cm, có màu vàng hoặc đỏ. Bách bộ có thời kỳ hoa vào tháng 3-5 và quả vào tháng 6-8. Cây này mọc từ hạt sau hai năm sẽ ra hoa quả.

Có nhiều loại bách bộ khác cũng được sử dụng làm thuốc như Bách bộ lá nhỏ (Stemona pierrei Gagnep), Bách bộ nam (Stemona cochinchinensis Gagnep), Bách bộ đứng (Stemona collinsae Craib).

Bách bộ phổ biến ở vùng nhiệt đới Châu Á, đặc biệt là ở các tỉnh như Cao Bằng, Lạng Sơn, Thái Nguyên, Tuyên Quang, Hòa Bình và Thanh Hóa. Cây thích đất tơi xốp, có rễ củ nhiều và to, là loại cây ưa ẩm và ánh sáng. Sau khi bị chặt phá, phần còn lại vẫn có khả năng phát triển thành cây mới.

Bách bộ có tên khoa học là Stemona tuberosa Lour, thuộc họ Stemonaceae

Thành phần hóa học

Rễ bách bộ là nguồn tài nguyên phong phú, chứa 2,3% glucid, 9,25% protid, 0,84% lipid và nhiều axit hữu cơ như axit malic, oxalic, succinic, acetic, formic. Ngoài ra, rễ còn chứa 3 dẫn chất bibenzyl và đặc biệt là alkaloid, bao gồm stemonin, tuberostemonin, neotuberostemonin, oxotuberostemonin, isotuberostemonin, hypotuberostemonin, stenin, stemotinin, isostemotinin.

Trong đó hoạt chất đáng chú ý là stemonin, sau này được xác định là tuberostemonin L-G. Dược điển Việt Nam quy định rằng hàm lượng alkaloid toàn phần trong rễ bách bộ cần đạt 0,15%, tính theo tuberostemonin L-G.

Bộ phận dùng

Bách bộ thường được sử dụng dưới dạng rễ củ đã phơi khô hoặc sấy khô để làm thuốc. Rễ bách bộ dài từ 5cm trở lên, có hình dạng cong queo, đầu trên hơi phình to và đầu dưới thuôn nhỏ, mặt ngoài màu vàng nâu với nhiều nếp nhăn.

Khi thu hái, rễ được đào vào những ngày khô ráo, sau đó rửa sạch cát và cắt bỏ hai đầu. Rễ nhỏ thì để nguyên, còn rễ to có thể bổ làm đôi rồi phơi khô hoặc sấy ở nhiệt độ 50–60ºC.

Phương pháp bào chế đông dược hướng dẫn cách sử dụng như sau:

• Dùng sống: rửa sạch, ủ mềm, rút bỏ lõi, thái mỏng và phơi khô.
• Dùng chín: tẩm mật một đêm, sau đó đem sao vàng.

Bộ phận dùng để làm thuốc của bách bộ là phần rễ củ

Bách bộ có tác dụng gì?

Theo Y học cổ truyền

Dây ba mươi có tác dụng sát trùng, diệt rận và nhuận phế chỉ khái, là thành phần quý giá trong các thuốc chữa bách nhật khái (ho gà), giun kim, chàm lở, thương phong khái thấu, phế lao và chấy rận.

Bách bộ có nhiều tác dụng theo Y học cổ truyền

Theo Y học hiện đại

Tác dụng diệt ký sinh trùng: Trích dẫn từ Trung Dược Học, bách bộ có tác dụng diệt một số loại ký sinh trùng như muỗi, bọ chét, chấy rận và ấu trùng ruồi,…

Kháng vi trùng: Theo Trung Dược Học, dây ba mươi chứa các thành phần dưỡng chất có tác dụng kháng khuẩn đối với một số loại vi khuẩn như Staphylococcus aureus, Hemolytic streptococcus, Streptococcus pneumoniae và Neisseria meningitidis.

Tác dụng lên hệ hô hấp: Bách bộ sử dụng dưới dạng thuốc sắc, không chỉ giúp giảm hưng phấn trung khu hô hấp ở động vật, làm giảm ho do ức chế phản xạ ho mà còn có tác dụng tương tự như Aminophylline giúp làm giãn cơ và thông khí.

Chữa ho: Stemonin – hoạt chất có trong dây ba mươi có tác dụng làm giảm tính hưng phấn của trung tâm hô hấp ở động vật, từ đó ức chế phản xạ ho và làm giảm ho.

Điều trị giun và diệt côn trùng: Dựa trên Tài Nguyên Cây Thuốc Việt Nam, thí nghiệm ngâm giun trong dung dịch stemonin 0,15% chỉ sau 15 phút giun đã bị tê liệt. Tiêm dung dịch này với liều 3 mg vào ếch nặng 25 g cũng khiến ếch bị tê liệt và hồi phục sau 12 tiếng. Sử dụng rượu thuốc từ dây ba mươi tưới lên hoặc phun lên rận, chúng sẽ chết trong 1 phút và khi ngâm rết, con vật sẽ chết nhanh hơn.

Tác dụng kháng khuẩn: Các chất hóa học trong bách bộ không chỉ tiêu diệt và làm sạch vi khuẩn trong ruột già mà còn hỗ trợ khả năng kháng khuẩn chống lại bệnh phó thương hàn và lỵ.

Liều dùng bách bộ

Dây ba mươi có thể sử dụng dưới dạng thuốc sắc, cao hoặc bột, tùy thuộc vào mục đích điều trị. Liều lượng dùng phụ thuộc vào từng bệnh lý.

Đối với việc chữa ho, liều lượng hàng ngày có thể là 6 – 20 gam khi sử dụng dưới dạng nấu thành cao hoặc sắc thuốc. Đối với điều trị giun đũa, liều lượng là 7 – 10 gam, còn giun kim là 40 gam khi sử dụng bách bộ tươi…

Một số bài thuốc có sử dụng bách bộ

Bài thuốc trị ho dữ dội

Một số cách sử dụng bách bộ:
Cách 1: Sử dụng rễ Bách bộ và gừng sống, giã lấy nước, mỗi thành phần bằng nhau, sắc uống 2 chén theo Trửu Hậu phương.
Cách 2: Dùng rễ Bách bộ ngâm rượu, mỗi ngày uống 1 chén, 3 lần/ngày theo Trương Văn Trọng.
Cách 3: Sử dụng cả dây lẫn rễ Bách bộ, giã vắt lấy nước cốt, trộn với mật ong, mỗi thành phần bằng nhau. Nấu thành cao, ngậm nước nuốt từ từ theo Tục Thập Toàn phương.

Bách bộ hỗ trợ trị ho dữ dội

Bài thuốc trị ho lâu năm

Bách bộ (rễ) 20 cân, giã và vắt nước, sắc lại thành dạng dẻo quánh. Mỗi lần uống 1 muỗng canh, 3 lần mỗi ngày theo Thiên Kim phương.

Bài thuốc trị trẻ nhỏ ho do hàn

Mỗi vị 30 gam gồm Bách bộ sao, Ma hoàng khử mắt tán thành bột. Hạt hạnh nhân (loại bỏ vỏ và đầu nhọn) sao, đun sôi trong nước, sau đó vớt ra rồi nghiền thành bột, trộn với mật và tạo viên bằng hạt Bồ Kết. Mỗi lần uống 23 viên với nước nóng, theo hướng dẫn của Tiểu Nhi Dược Chứng Trực Quyết.

Bài thuốc chứa bách bộ giúp trị trẻ nhỏ ho do hàn

Bài thuốc trị phù, vàng da cả người

Bách bộ củ, sau khi đào về, được rửa sạch và giã nát. Đắp một miếng bách bộ đã chuẩn bị lên rốn, sau đó đặt nửa tô xôi giã mềm dẻo lên trên miếng bách bộ. Dùng khăn bít lại và để trong khoảng 12 ngày. Khi cảm nhận thấy mùi rượu trong ruột, có thể tiểu được và hết phù, theo phương pháp của Dương Thị Gia Tàng Phương.

Tìm hiểu thêm: 15 tác dụng phụ của hoá trị ung thư, cách chăm sóc bệnh nhân hoá trị

Bài thuốc chứa bách bộ giúp trị phù, vàng da cả người

Bài thuốc trị áo quần có rận, rệp, bọ chét, chí

Sử dụng Bách bộ và Tần giao, nghiền nhỏ và đặt vào lồng tre để xông khói lên, cũng có thể sử dụng để nấu nước giặt theo Kinh Nghiệm Phương.

Bài thuốc trị giun

Dùng 12 gam Bách bộ, sắc uống vào buổi sáng trước khi ăn, liên tục trong 5 ngày, sau đó sử dụng thuốc xổ mỗi buổi sáng, theo Lâm Sàng Thường Dụng Trung Dược Thủ Sách.

Dùng 12 gam bách bộ, sắc uống vào buổi sáng hỗ trợ trị giun

Bài thuốc trị ho do cảm mạo, ngứa họng, đờm ít

Bách bộ 16g, Kinh giới 12g, Bạch tiền 12g, Cát cánh 12g. Chế thành nước sắc uống, theo Trung Dược Học.

Bài thuốc kết hợp bách bộ, kinh giới, bạch tiền, cát cánh giúp chữa ho do cảm mạo, ngứa họng, đờm ít

Bài thuốc trị lao phổi

Mỗi vị 12 gam gồm Bách bộ, bột Bạch cập. Sắc nước uống theo Sổ Tay Lâm Sàng Trung Dược.

Bài thuốc trị ho, suyễn, khí quản viêm mãn tính

Bách bộ 20g, Ma hoàng 8g, 5 cái Miên hoa căn, 1 củ Đại toán. Chế thành nước sắc uống, theo Sổ Tay Lâm Sàng Trung Dược.

Bài thuốc trị mề đay

Bách bộ 29g, mỗi vị 8 gam gồm Bằng sa, Hùng hoàng. Chế thành nước sắc để rửa, theo Sổ Tay Lâm Sàng Trung Dược.

Bài thuốc kết hợp bách bộ, bằng sa, hùng hoàng hỗ trợ điều trị mề đay

Bài thuốc trị ho nhiều

Sử dụng Bách bộ (toàn bộ cả dây và rễ), giã và vắt lấy nước cốt, trộn với mật ong, tỷ lệ 2 thứ bằng nhau. Nấu thành cao và sử dụng bằng cách ngậm nước nuốt từ từ theo Tục Thập Toàn phương.

Bài thuốc trị các loại côn trùng vào lỗ tai

Bách bộ (sao) nghiền thành bột, trộn với dầu mè và bôi trong lỗ tai, theo hướng dẫn của Thánh Tế Tổng Lục. Đối với việc trị áo quần có rận, rệp, bọ chét, bạn có thể sử dụng Bách bộ và Tần giao nghiền nhỏ, đặt vào lồng tre để xông khói hoặc nấu thành nước giặt, theo Kinh Nghiệm Phương.

Bách bộ trộn với dầu mè và bôi trong lỗ tai để trị côn trùng

Bài thuốc trị các chứng ho do hư chứng

Bách bộ, Tang căn bạch bì, Thiên môn đông, Mạch môn đông, Bối mẫu, Tỳ bà diệp, Ngũ vị tử, Tử uyển, được sắc uống theo hướng dẫn của Lâm Sàng Thường Dụng Trung Dược Thủ Sách.

Bài thuốc trị ho do lao phổi, do phế nhiệt

Bách bộ 640g, Sa sâm 640g, hòa với 10 cân nước sắc bỏ bã, trộn với 640g mật ong, đun nhỏ lửa để thành cao. Ngày uống 2 lần, mỗi lần 8ml, theo hướng dẫn từ Sổ Tay Lâm Sàng Trung Dược.

Bài thuốc trị ho gà

Bài thuốc số 1: Bách bộ 10 – 15g, sắc uống theo hướng dẫn từ Sổ Tay Lâm Sàng Trung Dược.

Bài thuốc số 2: Bách bộ 12g, Bạch tiền 12g, Cam thảo 4g, Đại toán 2 tép, sắc uống với đường, chia thành 3 lần uống mỗi ngày, duy trì liên tục trong 3 – 4 ngày theo hướng dẫn từ Sổ Tay Lâm Sàng Trung Dược.

Lưu ý khi sử dụng bách bộ

Bách bộ có tác dụng bổ phổi, giúp chữa ho và nhiều bệnh lý khác nhau, tuy nhiên, người có tỳ vị hư yếu không nên sử dụng thuốc để tránh ngộ độc. Trong trường hợp ngộ độc, người bệnh nên giải độc bằng cách uống nước ép gừng tươi.

Tỳ hư và tiêu chảy: cấm sử dụng vì có thể gây tổn thương đến Vị, vị này có tính hoạt trường (Lâm Sàng Thường Dụng Trung Dược Thủ Sách).

>>>>>Xem thêm: 13 tác dụng phụ của thuốc chống trầm cảm, lưu ý sử dụng thuốc an toàn

Một số lưu ý khi sử dụng bách bộ

Trên đây là một số thông tin hữu ích về cây Bách bộ. Mong rằng mọi người có thêm thông tin và biết cách sử dụng ra sao với loại cây này để giúp ích cho sức khỏe. Hãy tham khảo bác sĩ hoặc thầy thuốc để có thể dùng Bách bộ hiệu quả hơn.